Ord og
uttrykk frå bygdene i Volda
01.03.2012: Sida er
for tida under redigering.
...........................................................................................................................................
Bakgrunnen for
ordlista
Med ei
oppvekst i andre kantar av landet, var det ikkje alle
ord og vendingar i daglegtalen eg forstod med det
same då eg flytta til kommunen for drygt ti år
sidan. Eg var vand til å høyre mange dialekter, og
høyrde då nokså lett kva ord som var verkeleg
særprega i dialekta her.
Eg tok for moro skuld til å
skrive ned ein del av dei mest særprega orda som dei
eldste i Dalsbygda nytta. Først var det på små
hugselappar mest for å lære meg tydinga. Etterkvart
forstod eg at manga av orda var nytta berre
av dei eldste i dagleg tale. Generasjonen under
visste gjerne tydinga, men nytta kanskje ikkje sjølv
ordet like mykje. Dei yngste visste kanskje ikkje om
orda eller tydinga i det heile. Dette er då ord som
er på veg ut av bruk. Særskilt gjeld det namn på
reidskap eller driftsmåtar som er forelda, eller
verbet som oppstår når ein brukar denne reidskapen.
Eg meinte då at det kunne ha ein viss verdi å samle
inn så mange av desse orda som eg kunne kome over,
og tok til å spørje dei eldste her meir
systematisk.
Fleire av dei eg frette for ti år sidan er no gått
bort, mellom dei Ingrid Hjelle, Inga Rangsæter og
min farfar Ola Løset. Dei som er "eldre"
her no, er i dag faktisk generasjonen under, sjølv
om også dei kan mange uttrykk.
Lista er ikkje komplett på nokon
måte. Det er uoverstigeleg som mål og det er ikkje
meininga å gå Ivar Aasen i næringa, men ho veks
med nokre ord no og då. Lista har litan verdi så
lenge orda er stengt inne i WordPerfect-format på
ein gammal diskett, så eg valde å legge den ut på
nettet.
Eg noterer framleis ukjende ord når eg høyrer dei,
og har såleis fått mykje tilfang både lenger
innover i Dalsfjorden og frå Bjørkedalen dei
seinare åra. Listene med innsamla ord har passert
gjennom mange hender når dei har blitt til, og har
såleis vore grundig diskutert ved mangt eit samkome.
Slik sett har eg mange bak meg når eg foreslår ei
tyding av eit ord.
I lista har eg ikkje freista bruke lydskrift, men ein
skrivemåte som ligg opp til talemåten. Somme ord
vert uttala ulikt innanfor kommunen, nokre gonger
jamvel ulikt frå grend til grend og fra gard til
gard. Dette er ikkje uttrykk for at nokan har
"feil", men speglar det rike mangfaldet i
ordtilfanget her.
Meiningane vil gjerne vere
delte om både tyding og talemåte for nokre av
uttrykka, slik at det kan vere nyttig med ein
diskusjon kring slike ord for å sikre at ein finn
fram til den vanlegaste tydinga av ordet. Særmerkte
bruksområde kan også vere interessante å ta med.
Kanskje nyttar du framleis mange av uttrykka i eiga
daglegtale? Her er skilnaden stor mellom Volda
sentrum og bygdene ute i krinsane.
Fleire
vil kanskje minnast korleis foreldre og besteforeldre
tala då de var yngre. Kanskje kan du nesten høyre
dei inni deg, og kjem på nokre ord som burde ha sin
sjølvsagte plass ei ei slik liste som dette? Eg vil
då oppmode om at du postar bidraget i Volda.info debattside eller sender det på
e-post.
Jørn Olav Løset
Dalsbygd, 16.11.2001
